AQI คืออะไร? คู่มือทำความเข้าใจดัชนีคุณภาพอากาศแบบครบถ้วน

ปัญหามลพิษทางอากาศเป็นเรื่องที่ทุกคนเริ่มตระหนักมากขึ้น โดยเฉพาะในประเทศไทยที่ต้องเผชิญกับฝุ่น PM2.5 เกือบทุกปี โดยเฉพาะช่วงหน้าหนาวและช่วงไฟป่า หลายคนอาจเคยได้ยินคำว่า AQI แต่ยังไม่เข้าใจอย่างถ่องแท้ว่า AQI คืออะไร เกี่ยวข้องกับ PM2.5 อย่างไร และเราควรใช้ค่า AQI ในการตัดสินใจอย่างไรในชีวิตประจำวัน

บทความนี้ WEDO AIR จะอธิบายทุกมุมของ AQI ตั้งแต่ความหมาย วิธีคำนวณ การวัด ไปจนถึงการนำไปใช้ เพื่อให้คุณสามารถปกป้องสุขภาพของตัวเองและครอบครัวได้ดียิ่งขึ้น

AQI คืออะไร?

AQI ย่อมาจาก Air Quality Index หรือ ดัชนีคุณภาพอากาศ เป็นค่าตัวเลขที่ใช้แสดงระดับคุณภาพอากาศในแต่ละพื้นที่ว่ามีมลพิษมากน้อยเพียงใด และอาจส่งผลต่อสุขภาพมนุษย์ในระดับไหน

จุดประสงค์หลักของการใช้ AQI คือ “ทำให้คนทั่วไปเข้าใจคุณภาพอากาศได้ง่ายขึ้น” เพราะถ้าเราอ่านแต่ค่าฝุ่น PM2.5 หรือค่า NO₂ อย่างเดียว อาจไม่เข้าใจว่าค่าที่ออกมานั้นอันตรายหรือไม่ แต่ถ้าแปลงมาเป็นค่า AQI เราจะเห็นได้ทันทีว่าอากาศอยู่ในระดับ ดี ปานกลาง หรือมีความเสี่ยงต่อสุขภาพ

AQI ย่อมาจากอะไร?

คำว่า AQI มาจากคำเต็มว่า Air Quality Index หรือ “ดัชนีคุณภาพอากาศ” ซึ่งเป็นมาตรการที่หลายประเทศทั่วโลกใช้เพื่อสื่อสารให้ประชาชนเข้าใจง่าย

แทนที่จะบอกว่ามีฝุ่น PM2.5 อยู่ 75 µg/m³ หรือค่าโอโซน 120 ppb ซึ่งคนทั่วไปไม่รู้ว่าแปลว่าอะไร รัฐบาลหรือหน่วยงานด้านสิ่งแวดล้อมจึงคิดค้นระบบดัชนีขึ้นมา โดยเปลี่ยนตัวเลขเหล่านี้ให้กลายเป็น “ดัชนีไร้หน่วย” ที่แบ่งระดับความเสี่ยงเป็น สีและช่วงค่า AQI เพื่อให้สื่อสารได้ง่ายขึ้น

ค่า AQI กับ PM2.5 ต่างกันอย่างไร?

หลายคนมักเข้าใจผิดว่า AQI คือค่า PM2.5 ความจริงแล้วไม่ใช่

• PM2.5 คือฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 2.5 ไมครอน วัดเป็นความเข้มข้นหน่วย ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร (µg/m³)
• AQI คือ “ดัชนี” ที่แปลงค่ามลพิษต่าง ๆ รวมถึง PM2.5 ออกมาเป็นตัวเลขเดียว เพื่อสะท้อนระดับอันตรายต่อสุขภาพ

ดังนั้น ค่า AQI อาจจะมาจาก PM2.5 หรือมลพิษอื่น ๆ เช่น โอโซน (O₃) หรือไนโตรเจนไดออกไซด์ (NO₂) ก็ได้ ขึ้นอยู่กับว่าในเวลานั้น สารมลพิษตัวไหนสูงที่สุดและมีผลกระทบต่อสุขภาพมากที่สุด

ตัวอย่าง:

• ถ้าวันนี้ฝุ่น PM2.5 พุ่งสูงเกินมาตรฐาน ค่า AQI จะสะท้อนจาก PM2.5
• แต่ถ้าวันอื่นโอโซนในอากาศสูงกว่าฝุ่น PM2.5 ค่า AQI ก็จะสะท้อนจากโอโซนแทน

การวัดค่า AQI คืออะไร?

การวัดค่า AQI คือกระบวนการตรวจวัดมลพิษทางอากาศหลายชนิด แล้วนำค่าที่ได้มาแปลงเป็นดัชนี โดยทั่วไปจะมีการวัดมลพิษ 6 ชนิดหลัก ได้แก่

1. ฝุ่น PM2.5
2. ฝุ่น PM10
3. โอโซน (O₃)
4. ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ (CO)
5. ก๊าซไนโตรเจนไดออกไซด์ (NO₂)
6. ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ (SO₂)

ค่าที่วัดได้จากแต่ละตัว จะถูกนำมาแปลงเป็น ค่าดัชนีย่อย (Sub-Index) จากนั้นเลือกเอาค่าที่สูงที่สุดมาเป็นค่า AQI ของวันนั้น

วิธีคำนวณค่า AQI (คำนวณ AQI)

แม้สำหรับคนทั่วไป เราไม่จำเป็นต้องคำนวณเอง แต่เพื่อความเข้าใจ เรามาดูกันว่า วิธีคำนวณค่า AQI ทำกันอย่างไร

สมการมาตรฐานในการคำนวณ

โดยที่:

• Ip = ค่าดัชนีย่อยของมลพิษแต่ละชนิด
• Cp = ค่าความเข้มข้นที่วัดได้
• CLo, CHi = ค่าขอบล่างและบนของช่วงความเข้มข้นที่ใช้เปรียบเทียบ
• ILo, IHi = ค่าขอบล่างและบนของช่วงดัชนี AQI

จากนั้นค่าที่คำนวณได้ของมลพิษแต่ละชนิดจะถูกนำมาเปรียบเทียบ และเลือกตัวที่สูงที่สุดมาเป็นค่า AQI

ดัชนีคุณภาพอากาศคืออะไร?

ดัชนีคุณภาพอากาศ (Air Quality Index หรือ AQI) คือระบบที่ทำให้ตัวเลขซับซ้อนของมลพิษทางอากาศถูกแปลงให้อยู่ในรูปแบบ “ระดับความเสี่ยง” ที่เข้าใจง่าย ทั้งในรูปแบบ ตัวเลขและสี

การแบ่งระดับค่า AQI ของประเทศไทย

ตัวอย่างการวัดค่า AQI

สมมติว่าวันนี้ในกรุงเทพฯ วัดค่ามลพิษได้ดังนี้

• PM2.5 = 80 µg/m³
• PM10 = 90 µg/m³
• O₃ = 110 µg/m³
• NO₂ = 40 ppb

เมื่อคำนวณเป็นดัชนีย่อยแล้ว พบว่า PM2.5 มีค่าดัชนีสูงที่สุด จึงถูกเลือกมาเป็นค่า AQI ของวันนั้น สมมติว่าได้ค่า AQI = 160 หมายความว่า อากาศเริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพ โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง

ทำไมการรู้ค่า AQI จึงสำคัญ?

การรู้ค่า AQI คืออะไร และการตรวจสอบค่า AQI ทุกวันมีความสำคัญอย่างมาก เพราะช่วยให้คุณวางแผนชีวิตและป้องกันสุขภาพได้ ตัวอย่างเช่น

• ถ้า AQI ต่ำกว่า 50 → ออกกำลังกายกลางแจ้งได้สบาย
• ถ้า AQI อยู่ที่ 100–200 → ควรลดกิจกรรมกลางแจ้ง ใช้เครื่องฟอกอากาศภายในบ้าน
• ถ้า AQI สูงกว่า 200 → ต้องระวังอย่างมาก ควรใส่หน้ากากป้องกันฝุ่นและเลี่ยงการออกนอกบ้าน

เทคนิคง่าย ๆ ในการป้องกันมลพิษทางอากาศ

เมื่อค่า AQI อยู่ในระดับที่ไม่ดี ควรทำดังนี้

• ใส่หน้ากาก N95 หรือ KF94 เพื่อป้องกันฝุ่น PM2.5
• ปิดประตูหน้าต่าง เพื่อลดการรั่วไหลของมลพิษเข้ามา
• ใช้เครื่องฟอกอากาศที่มีแผ่นกรอง HEPA ภายในบ้าน
• ติดตามแอปพลิเคชัน AQI เช่น Air4Thai หรือ AQICN เพื่อดูสถานการณ์แบบเรียลไทม์
• เลี่ยงกิจกรรมกลางแจ้ง โดยเฉพาะเด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ที่มีโรคประจำตัว

👉หากอยากเข้าใจเพิ่มเติมเกี่ยวกับการเลือกเครื่องฟอกอากาศ แนะนำบทความ “เครื่องฟอกอากาศยี่ห้อไหนดี”

สรุป

AQI คือ ดัชนีคุณภาพอากาศ ที่ช่วยบอกว่ามลพิษในอากาศอยู่ในระดับที่มีผลต่อสุขภาพหรือไม่ แม้ค่า AQI จะต่างจากค่า PM2.5 แต่ก็เกี่ยวข้องกันโดยตรง การเข้าใจเรื่อง ค่า AQI กับ PM2.5 รวมถึง การวัดค่า AQI คืออะไร และ วิธีคำนวณค่า AQI จะช่วยให้คุณใช้ข้อมูลนี้ในการปกป้องสุขภาพตนเองได้ดียิ่งขึ้น

การติดตามค่า AQI จึงไม่ใช่แค่ข้อมูลเชิงสถิติ แต่เป็นสิ่งที่ส่งผลโดยตรงต่อการตัดสินใจในชีวิตประจำวัน เช่น จะออกกำลังกายกลางแจ้งดีหรือไม่ ควรเปิดเครื่องฟอกอากาศหรือยัง รวมไปถึงการป้องกันกลุ่มเสี่ยงจากมลพิษทางอากาศ

เพราะในที่สุดแล้ว “ทุกลมหายใจที่สะอาด” คือพื้นฐานของสุขภาพที่ดี และการรู้จัก AQI คืออะไร คือก้าวแรกของการดูแลสุขภาพที่คุณไม่ควรมองข้าม