ฝุ่น pm 2.5 เกิดจากอะไร? เผยสาเหตุหลักของฝุ่นพิษที่คร่าชีวิตคน

ท้องฟ้าที่สดใสไร้มลพิษและอากาศที่สะอาดเป็นมิตรต่อปอดของเรามันได้หายไปแล้ว มันถูกแทนที่ด้วยหมอกควันและฝุ่นละอองขนาดเล็กหรือที่เรียกว่า PM 2.5 ในช่วงหลายปีที่ผ่านมาปัญหาฝุ่นละอองขนาดเล็กหรือฝุ่น PM2.5 กลายเป็นเรื่องที่น่ากังวลอย่างมากสำหรับคนไทย เนื่องจากมีผลกระทบต่อทั้งสุขภาพและสิ่งแวดล้อมของเรา แต่สิ่งที่หลายคนสงสัยคือ ฝุ่น PM 2.5 เกิดจากอะไร? วันนี้เราจะมาทำความรู้จักมันให้มากขึ้นและไขข้อสงสัยที่ว่าอะไรคือสาเหตุที่ทำให้เกิดฝุ่น PM2.5 ในประเทศไทย

ฝุ่นละอองขนาดเล็ก หรือ ฝุ่น PM 2.5 คืออะไร

ก่อนที่เราจะสำรวจแหล่งกำเนิดและสาเหตุของฝุ่น PM2.5 สิ่งสำคัญคือต้องเข้าใจว่าฝุ่น PM2.5 คืออะไร และเหตุใดจึงมีความสำคัญ

อนุภาค PM2.5 เป็นเรื่องที่น่ากังวลเนื่องจากขนาดของมันที่เล็กมากๆ พอที่จะหลบหลีกกลไกการป้องกันตามธรรมชาติของร่างกาย เช่น ขนจมูกและน้ำมูกในระบบทางเดินหายใจของเรา และเจาะลึกเข้าไปในปอด กระทั่งเข้าสู่กระแสเลือด ซึ่งก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอย่างร้ายแรง ทั้งนำไปสู่ปัญหาระบบทางเดินหายใจและหัวใจและหลอดเลือดได้ รวมถึงโรคหอบหืด หลอดลมอักเสบ หัวใจวาย และแม้กระทั่งการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร

ตอนนี้เราเข้าใจถึงความสำคัญของ PM2.5 แล้ว เรามาดูกันว่าฝุ่นละอองขนาดเล็กเหล่านี้มีแหล่งกำเนิดจากไหน

ฝุ่น PM 2.5 เกิดจากแหล่งธรรมชาติ

1. ไฟป่า 

ภัยธรรมชาติอย่างไฟป่า สามารถก่อให้เกิด PM2.5 ได้ในปริมาณมาก เมื่อเกิดการเผาไหม้ของต้นไม้ ใบหญ้า และพืชพรรณต่างๆ จะอนุภาคขนาดเล็กจะถูกปล่อยออกสู่ชั้นบรรยากาศ

อนุภาคเหล่านี้สามารถพัดพาไปตามแรงลมได้ไกลมากๆ แม้กระทั้งผู้ที่อาศัยอยู่ห่างจากบริเวณไฟป่าก็อาจได้รับผลกระทบจากมลพิษเหล่านี้

2. ฝุ่นและการพังทลายของดิน

กระบวนการทางธรรมชาติ เช่น พายุฝุ่น และการพังทลายของดิน อาจทำให้เกิดฝุ่น PM2.5 ในอากาศได้ เมื่อเกิดลมแรงและพัดพาฝุ่นละอองขนาดเล็กและอนุภาคในดิน ฝุ่นละอองขนาดเล็กเหล่านี้จะลอยอยู่ในชั้นบรรยากาศ ทำให้เกิดสภาวะที่มีระดับ PM2.5 เพิ่มขึ้น

3. การปะทุของภูเขาไฟ 

การปะทุของภูเขาไฟจะปล่อยก๊าซ เถ้า และอนุภาคขนาดเล็กออกสู่ชั้นบรรยากาศ อนุภาคที่ มาจากภูเขาไฟเหล่านี้จะมีปริมาณ PM2.5 อยู่มากและอาจลอยไปไกลถึงประเทศเพื่อนบ้าน ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพอากาศในระดับภูมิภาคหรือระดับโลก

4. สเปรย์ทะเล

สเปรย์ทะเลที่เกิดจากการแตกตัวของคลื่น สามารถปล่อยอนุภาคเกลือเล็กๆ ขึ้นไปในอากาศได้ อนุภาคเกลือเหล่านี้สามารถรวมกับมลพิษอื่น ๆ เพื่อสร้างอนุภาค PM2.5 ซึ่งมีส่วนทำให้เกิดปัญหาฝุ่นและมลพิษทางอากาศบริเวณชายฝั่ง

ฝุ่น PM 2.5 เกิดจากมนุษย์

แม้ว่าแหล่งกำเนิดจากธรรมชาติของ PM2.5 จะเป็นปัจจัยสำคัญ แต่กิจกรรมของมนุษย์ก็เป็นอีกสาเหตุที่ทำให้ฝุ่นละอองขนาดเล็กในชั้นบรรยากาศสูงขึ้นซึ่งเป็นอันตรายต่อสุขภาพของเรา

แหล่งกำเนิดของฝุ่น PM2.5 จากมนุษย์สามารถแบ่งได้เป็นหลายประเภทดังนี้

1. การผลิตไฟฟ้าและอุตสาหกรรมต่างๆ

อุตสาหกรรมต่างๆ เช่น การผลิตไฟฟ้า และการก่อสร้าง มีการปล่อยมลพิษหลากหลายชนิดออกสู่ชั้นบรรยากาศเป็นจำนวนมาก ซึ่งรวมถึงฝุ่น PM2.5 ด้วยเช่นกัน

2. การคมนาคม

ยานพาหนะ โดยเฉพาะยานยนต์ที่ใช้การขับเคลื่อนด้วยเครื่องยนต์และใช้การเผาไหม้เชื้อเพลิง จะปล่อย PM2.5 ออกมาจำนวนมาก เช่น ฝุ่นควันจากท่อไอเสียรถ

ซึ่งไม่เพียงแต่รถยนต์และรถบรรทุกเท่านั้น แต่ยังรวมทั้งเรือ เครื่องบิน และรถไฟด้วย นอกจากนี้การสึกหรอของเบรกและยางยังเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดฝุ่น PM2.5 ในเขตเมืองด้วย

3. กิจกรรมทางการเกษตร

กิจกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้นในการเกษตรเป็นแหล่งกำเนิดสำคัญของฝุ่น PM2.5 ไม่ว่าจะเป็น การไถพรวน การใช้ปุ๋ยและยาฆ่าแมลง และการเลี้ยงปศุสัตว์

กิจกรรมทางการเกษตรเหล่านี้นอกจากจะเป็นปล่อยฝุ่นละอองขนาดเล็กแล้ว ยังปล่อยก๊าซเรือนอีกด้วย ซึ่งล้วนมีบทบาทในการเพิ่มอนุภาค PM2.5 ในอากาศ

4. การปรุงอาหารในที่อยู่อาศัย

การเผาไหม้เชื้อเพลิงแข็ง เช่น ไม้และถ่านหินเพื่อให้ความร้อนและการปรุงอาหารในครัวเรือนสามารถปล่อย PM2.5 ได้ในปริมาณมาก การเผาไหม้ที่ไม่มีประสิทธิภาพและการระบายอากาศที่ไม่ดีทำให้ปัญหารุนแรงขึ้น

5. การก่อสร้างและการรื้อถอน

กิจกรรมการก่อสร้างและการรื้อถอนสามารถสร้างอนุภาคผ่านกระบวนการต่างๆ เช่น การผสมคอนกรีต การตัด และการขัดทราย ฝุ่นละอองขนาดเล็กที่เกิดจากกิจกรรมเหล่านี้สามารถลอยอยู่ในอากาศได้เป็นระยะเวลานาน

6. เกิดจากการเผาในที่โล่งแจ้ง

PM2.5 สามารถเกิดจากการเผาในที่โล่ง เช่น การเผาขยะ พลาสติกหรือวัสดุอื่นๆ การเผาไหม้เหล่านี้จะปล่อยอนุภาคขนาดเล็กออกสู่ชั้นบรรยากาศ ซึ่งก่อให้เกิดทั้งมลพิษทางอากาศและผลเสียต่อสุขภาพ

ผลกระทบของฝุ่น PM2.5 ต่อสุขภาพ

ฝุ่น PM2.5 มีผลกระทบที่สำคัญต่อสุขภาพทั้งในระยะสั้นและระยะยาว เนื่องจากอนุภาคขนาดเล็กสามารถเข้าสู่ร่างกายและกระแสเลือดได้อย่างง่ายดาย ส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพต่าง ๆ ดังนี้:

1. ระบบทางเดินหายใจ
   • อาการไอ จาม น้ำมูกไหล และคัดจมูก
   • โรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง และโรคหอบหืด
   • การเสื่อมสมรรถภาพของปอดในระยะยาว
2. ระบบหัวใจและหลอดเลือด
   • เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด เช่น หัวใจวาย และหลอดเลือดสมองตีบ
   • เพิ่มความดันโลหิต
3. สุขภาพในเด็กและผู้สูงอายุ
   • เด็กเล็กอาจมีพัฒนาการของปอดที่ไม่สมบูรณ์
   • ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อการเจ็บป่วยและเสียชีวิตมากขึ้น
4. โรคมะเร็งและการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร
   • การสะสมของสารพิษในร่างกายจากฝุ่น PM2.5 อาจนำไปสู่ความเสี่ยงต่อโรคมะเร็งปอด
   • ฝุ่น PM2.5 มีส่วนทำให้เกิดการเสียชีวิตก่อนวัยอันควรในหลายกรณี

วิธีป้องกันฝุ่น PM2.5

แม้ว่าเราจะไม่สามารถหลีกเลี่ยงฝุ่น PM2.5 ได้ทั้งหมด แต่มีวิธีการป้องกันเพื่อช่วยลดความเสี่ยงต่อสุขภาพ ดังนี้:

1. ใช้เครื่องฟอกอากาศในบ้าน
   • เลือกเครื่องฟอกอากาศที่มีแผ่นกรอง HEPA ซึ่งสามารถกรองอนุภาคขนาดเล็กอย่าง PM2.5 ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
2. สวมหน้ากากอนามัยที่เหมาะสม
   • เลือกหน้ากาก N95 หรือเทียบเท่าที่สามารถกรองอนุภาคขนาดเล็กได้
   • ตรวจสอบให้หน้ากากแนบสนิทกับใบหน้าเพื่อประสิทธิภาพสูงสุด
3. ปิดประตูและหน้าต่างในช่วงมลพิษสูง
   • ใช้ผ้าชุบน้ำปิดตามรอยรั่วของหน้าต่างเพื่อลดการเข้ามาของฝุ่น
4. ติดตามคุณภาพอากาศ
   • ใช้แอปพลิเคชันหรือเครื่องวัดคุณภาพอากาศเพื่อตรวจสอบระดับ PM2.5
   • หลีกเลี่ยงกิจกรรมกลางแจ้งในวันที่มีค่าฝุ่นสูง
5. ปรับพฤติกรรมการเดินทาง
   • ใช้รถขนส่งสาธารณะหรือขับรถที่มีระบบกรองอากาศคุณภาพ
   • หลีกเลี่ยงเส้นทางที่มีการจราจรหนาแน่น
6. ปลูกต้นไม้ในพื้นที่อาศัย
   • ต้นไม้บางชนิดสามารถช่วยลดมลพิษทางอากาศได้ เช่น ต้นจามจุรี หรือเฟิร์น

การป้องกันฝุ่น PM2.5 เป็นสิ่งสำคัญเพื่อรักษาสุขภาพและลดผลกระทบจากมลพิษที่เพิ่มขึ้นในปัจจุบัน